( Deze column verscheen op 28 september 2020 op het Intranet van Aidsfonds – Soa Aids Nederland )
Lessons Learned
‘Iemand met inzicht betreurt de waanzin van mensen die in hun illusies gevangen zitten, en zij op hun beurt lachen hem uit als een krankzinnige en stoten hem uit.’
– Erasmus – Lof der Zotheid
Wie mij langer kent dan vandaag herinnert zich misschien mijn vrolijke oekaze tegen gemakzuchtig gebruik van Engelse termen in Nederlandse teksten. Mainstreaming, civil society, incentive, out of the box – enkele willekeurige voorbeelden. En natuurlijk lessons learned, dat we vandaag helaas moeten behandelen.
Mijn aanwijzing was meer dan steil purisme. Er is me serieus wat gelegen aan zorgvuldige woordkeuze, helemaal als je met publieke middelen werkt en daarvoor aan velerlei partijen verantwoording moet afleggen of gezondheidsvoorlichting moet geven aan allerhand doelgroeperingen.
Een kind weet: jargon heeft als doel verdoezeling, kliekvorming, buitensluiting. En oh paradoxale ironie: op het moment dat iemand de term lessons learned bezigt, springen voor de geoefende lezer of luisteraar onverbiddelijk de niet-getrokken lessen in het oog!
Het mag dan ook niemand verwonderen dat dit lessons learned tegenwoordig moeiteloos van de tongen rolt van Mark Rutte en Hugo de Jonge inzake covid-19, al schrok ik er de eerste keer geweldig van. Welke lessen hadden Hugo en Mark dan wel getrokken uit de corona-hoorcolleges van professor Jaap van Dissel?
Les 1 – Professor Van Dissel heeft qualitate qua altijd gelijk, ook als hij uit zijn nek zwetst.
Les 2 – Vanwege de intelligente lockdown is het college Retorica komen te vervallen.
Ik bespaar u een litanie van wat er allemaal foutging in de Nederlandse covid-19-respons, dat heb ik elders nauwkeurig beschreven in mijn Corona-dagboeken. Maar nu we dan na negen maanden op het punt zijn aanbeland dat we nagenoeg niks hebben geleerd van de eerste aanvalsgolf van het coronavirus om een tweede mee te kunnen voorkomen, moet mij toch wat van het hart.
Hoe is het nou toch mogelijk dat wij, bedenkers immers van het internationaal bejubelde strategische preventieconcept sex buddy ten behoeve van de geestelijke volksgezondheid van alleenstaanden, dat wij, comfortabel genesteld in de knusse knuffelschoot van de RIVM-familie, Pa Van Dissel nadien niet enkele eenvoudige, kennelijk vergeten lessen uit de hiv- en aidsrespons hebben kunnen influisteren? Deze waren de samenleving goed van pas gekomen! Is die ouwe soms (oostindisch) doof? Of durven wij brave koters vader niet luid genoeg tegen te spreken of te verbeteren, bang dat we straks geen zakgeld meer krijgen?
Ik resumeer:
Les 1 – Een integere pandemierespons is ingebed in waarborging van mensenrechten.
Les 2 – Grootste obstakels voor een écht effectieve respons zijn altijd en overal politieke onwil en opportunistisme, institutionele zelfzuchtigheid en het ego van hooghartige enkelingen.
Les 3 – Eerste absolute voorwaarde voor een effectieve respons: ken je epidemie (gesprekken met en testen van de juiste personen, op de juiste plek, op het juiste moment).
Les 4 – Tweede absolute voorwaarde voor een succesvolle respons: betekenisvolle actieve betrokkenheid van aangedane kwetsbare gemeenschappen (mensen met of hersteld van covid-19, ouderen, jongeren, zorgpersoneel, leerkrachten, nu eigenlijk de hele bevolking).
Les 5 – Cruciaal voor het behalen van resultaten is eerlijke, transparante en vooral toegankelijke informatievoorziening op maat (preventie, epidemiologie, behandeling, maatschappelijke consequenties).
Les 6 – Onze strategie is zoveel mogelijk wetenschappelijk onderbouwd.
Les 7 – Wat we niet weten bepaalt mede onze strategie: we delen kennis met andere landen, gaan te rade waar men het beter doet dan wij en tonen bereidheid daarvan te leren.
En zo kom ik als vanzelf op het onderwerp mondkapjes, al vele jaren mijn stokpaardje inzake influenza maar nu hét symbool geworden van samenhang en kwaliteit van de Nederlandse covid-respons: onzichtbaar, afwezig, ja, non-existent.
Zodra het ter sprake komt doet Jaap van Dissel me denken aan Zijne Heiligheid Paus Benedictus XVI, die graag met een obsceen gezicht verkondigde dat condooms verspreiding van hiv bevorderen in plaats van tegengaan. Van Dissel pretendeert hetzelfde nu over het mondkapje en het coronavirus. Volgens de beklagenswaardige baas van het RIVM zou er geen ‘solide bewijs’ zijn voor de effectiviteit ervan (een leugen), sterker, het gebruik vergroot het gevaar van overdracht beweert hij schaamteloos (alsof daar wél een greintje bewijs voor is). En onze onnozele excellenties? Die praten hem klakkeloos na.
Ik heb in ruim een kwart eeuw ervaring in de aidsbestrijding nog het volgende geleerd: in tijden van pandemie en oorlog heb je vaak meer aan plausibele, pragmatische en experimentele dan aan keurig wetenschappelijk bewezen oplossingen.
Overweeg je in oorlogstijd parachutisten uit te rusten met een valscherm? Wacht daar dan niet mee totdat een gerandomiseerde dubbelblinde placebo-gecontroleerde studie ‘sluitend’ de effectiviteit van parachutes heeft aangetoond en de helft van je bataljon te pletter is gevallen op de Brunssumerheide.
Voorts, mevrouw de voorzitter, ben ik van mening dat we de covid-crisis zo snel mogelijk moeten onderzoeken in een parlementaire enquête, met speciale aandacht voor de rol van het RIVM.
Antony Oomen
27.IX/2020
Amsterdam
Foto – United Nations